معاملات سلف (Futures)

مشتقات مالی (financial derivatives) چیست و معرفی انواع آن

تعریف: بر اساس یک دارایی اصلی مثل اوراق بهادار انتشار یافته (Securities) استوار بوده و ارزشگذاری می‌شوند، و ابزارهای مؤثر جهت کاهش ریسک محسوب می‌شوند.

1. مشتقات مالی (financial derivatives)
2. انواع مشتقات مالی (financial derivatives types)
3. قراردادهای آتی یا سلف (Forwards contract)
4. شرایط :
5. ویژگی‌ها :
6. مثال :
7. پیمان‌های مالی یا آتی‌های مالی (Financial futures)
8. شرایط:
9. تفاوت قراردادهای آتی با پیمان آتی‌های مالی (Forwards contract vs Financial futures)
10. اختیارهای معامله (Options)
11. انواع اختیارها (Options types)
12. قراردادهای اختیار معامله (Options contracts)
13. سایر مشتقات مالی (Other financial derivatives)
14. قراردادهای سوآپ یا معاوضه یا تاخت (Swaps)
15. مدیریت ریسک نرخ بهره (plain vanilla swap)
16. سوآپ‌های نقدی یا ارزی (Currency swaps)
17. مکانیزم بازارهای مشتقه
18. مکانیزم عملی اتاق معاملات سلف (Futures) پایاپای
19. سکوی معاملاتی (pits)
20. بازار اوراق اختیار معامله
21. بازار تاخت یا سوآپ
22. توضیحات انگلیسی در خصوص تاخت

مشتقات مالی (financial derivatives)

انواع مشتقات مالی (financial derivatives types)

1. قراردادهای آتی یا سلف (Forward contracts)
2. پیمان‌های آتی یا آتی‌های مالی (Financial Futures)
3. اختیارهای معامله (Options)
4. قراردادهای سوآپ یا معاوضه یا تاخت (Swaps)

قراردادهای آتی یا سلف (Forwards contract)

تعریف: خارج از بورس (بطور غیر رسمی) بین 2 فرد یا 2 شرکت یا فردوشرکت

شرایط :

1. پرداخت کل مبلغ در ابتدا
2. کالا در سررسید

ویژگی‌ها :

1. قراردادهای دوطرفه
2. تاریخ مشخص
3. قیمت مشخص
4. کالا با کیفیت مشخص

اصطلاحات مربوطه: موافقت نامه خرید (Long position) یا فروش (Short position)

1. نفت خام (تحویل در ژانویه)
2. محصولات کشاورزی(تحویل پس از برداشت)

نظرات موافقین ومخالفین

1. پیداکردن طرف قرارداد و فروش به قیمت بالا که منجر به فقدان نقدینگی (Lack of liquidity)
2. ریسک نکول (Default risk) اطمینان از طرف مقابل از لحاظ مالی سالم ومطابق مفاد قرارداد

Lack of liquidity + Default risk = بی فایده بودن قرارداد

پیمان‌های مالی یا آتی‌های مالی (Financial futures)

ایجاد از سال 1975 و استاندارد شده قراردادهای آتی یا سلف (Forwards) از طریق نهاد واسطه با عنوان موسسات پایاپای(Clearing house) و طرفین قرارداد با یکدیگر ارتباط مستقیم ندارند درنتیجه ریسک نکول کمتر

شرایط : خریدار و فروشنده باید 5% تا 7% ارزش کل قرارداد و در صورت بورس‌بازی 1% تا 3% ارزش کل قرارداد را به اتاق تسویه پایاپای برای تضمین قرارداد ودیعه گذاری کنند

شرایط:

1. یک تاریخ مشخص
2. قیمت مشخص
3. کالا با کیفت مشخص
4. طبق ضوابط رسمی بازار بورس (مبلغ یا در زمان معامله یا در زمان سررسید تعیین می‌شود)

در بازار رسمی بورس انجام می‌شود و مقداری از مبلغ مورد معامله نزد سازمان بورس به عنوان وجوه تضمین حسن انجام قرار می‌گیرد. در تاریخ خاتمه پیمان آتی‌های مالی، قیمت قرارداد همان قیمت دارایی است که تحویل می‌شود

تفاوت قراردادهای آتی با پیمان آتی‌های مالی (Forwards contract vs Financial futures)

1- بر مبنای مذاکره مستقیم

1- در فضای رقابتی و از طریق بازاری متمرکز

2- حجم و مشخصات دارایی استاندارد نیست

2- حجم و مشخصات دارایی استاندارد است

3- ثبات قیمتی در طول عمر قرارداد و مشکل کمبود نقدینگی برای پرداخت نهایی

3- تعدیل روزانه سود و زیان پیمان با توجه به تغییرات قیمت یعنی تعدیل حساب سپرده یا تسویه نقدی روزانه بین طرفین پیمان (market to market) اطمینان از موجودی کافی برای پرداخت نهایی

4- لزوم شناخت طرفین معامله از هم

4- عدم لزوم شناخت طرفین معامله از هم

5- ریسک اعتباری بالا – همراه با ریسک نکول

5- ریسک اعتباری پایین – همراه با ریسک نکول

6- ضوابط استاندارد برای معاملات

6- ضوابط دقیق، مشخص و استاندارد برای معاملات

7- مسدود نمودن مواضع یا انتقال تعهدات غیرممکن است

7- مسدود نمودن مواضع یا انتقال تعهدات مقدور است

8- درصد بسیار کمی به تحویل منجر می‌شود

8- اکثر قراردادها به تحویل منجر می‌شود

9- انجام در بازارهای خارج از بورس (فرابورس)

9- انجام در بازارهای بورس سازمان یافته

اختیارهای معامله (Options)

تعریف: پوشش یک نرخ بهره و بازارهای سهام

اختیار خرید: در طول یک دوره زمانی که بعد از آن منقضی می‌شود. مالک اختیار می‌تواند از حق خود استفاده کند یا نکند اما فروشنده اختیار هیچ اختیاری ندارد و تابع مالک اختیار می‌باشد

دارنده اختیار معامله مقداری پول به عنوان حق امتیاز یا قیمت یا بیمه (Premium) باید بپردازد

انواع اختیارها (Options types)

1. اختیار معامله آمریکایی: در هر لحظه قابل اجرا
2. اختیار معامله اروپایی: فقط در تاریخ انقضا قابل اجرا می‌باشد

Stock options / Futures options

بازار قراردادهای آتی‌های مالی نبست به بازار ابزارهای بدهی دارای نقدینگی بیشتر است

بازده حاصل از خرید یا فروش اختیار معاملات اروپایی

الف) خرید اختیار خرید (Buy call option)

ب) فروش اختیار خرید (Sell call option)

ج) خرید اختیار فروش (Buy put option)

د) فروش اختیار فروش (Sell put option)

قراردادهای اختیار معامله (Options contracts)

1- اختیار خرید (call option)

2- اختیار فروش (put option)

مثال: سرمایه گذاری یک اختیار خرید برای خرید 100 سهم یک شرکت معتبر خریداری می‌کند، قیمت فعلی هر سهم 98$ است و قیمت توافقی 100$ و ارزش یک اختیار خرید برای خرید هر سهم 5$ است. اگر قیمت سهم در تاریخ انقضا 115$ باشد در نتیجه

100 * $5 = $500 سرمایه گذاری اولیه

($115 - $100) * 100 = $1,500 سود

$1,500 - $500 = $1,000 سود خالص

اگر قیمت سهام 90$ بشود حل کنید؟

سایر مشتقات مالی (Other financial derivatives)

1. قرارداد سقف (cap): خرید برگ اختیار خرید نرخ بهره، در افزایش نرخ بهره و زیان سرمایه‌گذار، فروش دارایی از طریق اوراق بدهی با نرخ شناور(Libor) تأمین مالی
2. قراردادکف (floor): خرید یک برگ اختیار فروش بهره
3. قراردادکولار(collar): خرید همزمان قرارداد سقف و فروش قراردادکف
4. قرارداد مشتقه اعتباری(credit): پوشش افزایش ریسک اعتباری

قراردادهای سوآپ یا معاوضه یا تاخت (Swaps)

تعریف: تعویض پرداخت‌های دو طرف با یکدیگر

1. سوآپ‌های نقدی یا ارزی (Currency swaps): تعویض پرداخت‌های پولی با یکدیگر
2. سوآپ‌های نرخ بهره (Interest-rate swaps): تعویض پرداخت‌های بهره با یک نوع پول
3. تاخت کالا، سوآپ سرمایه و تاخت اعتباری

مدیریت ریسک نرخ بهره (plain vanilla swap)

1. تشخیص نرخ بهره پرداخت‌هایی که در این معاوضه وجود دارد
2. تعیین نوع پرداخت بهره (نرخ متغیر یا ثابت برای طرفین معاوضه)
3. تعیین مقدار اصلی که (اصل ذهنی) بهره روی آن پرداخت می‌گردد
4. تعیین دوره زمانی که معاوضه برای آن دوره ساخته شده است

سوآپ‌های نقدی یا ارزی (Currency swaps)

سوآپ نرخ ارز: پوشش ریسک نرخ ارز ناشی از اختلاف قیمت‌های بین ارزهای مختلف

مثال: ارزش اسمی تمام دارایی‌های یک شرکت آمریکایی به دلار است، این شرکت بخشی از پرتفوی خود را به ارزش 100میلیون پوند از طریق اسناد بلندمدت تأمین مالی کرده که نرخ بهره سالانه آن 6% است.

ارزش دارایی های یک شرکت انگلیسی به پوند است. این شرکت بخشی از پرتفوی خود را به ارزش 200میلیون دلار از طریق اسناد بلندمدت تأمین مالی کرده که نرخ بهره سالانه آن 6% است.

هر2شرکت در 5سال آینده در معرض ریسک نرخ ارز قراردارند. فرض کنید نرخ ثابت مبادله 2دلار به 1پوند باشد. چگونه این 2 شرکت می‌توانند وارد یک تاخت شوند؟

دارایی‌های دلاری با نرخ ثابت

دارایی‌های پوندی با نرخ ثابت

100میلیون پوند بدهی با نرخ بهره 6%(به نرخ ثابت)

200میلیون دلار بدهی با نرخ بهره 6% (به نرخ ثابت)

نحوه تاخت: دارایی‌های دلاری شرکت انگلیسی را شرکت آمریکایی قبول می‌کند، دارایی‌های پوندی شرکت آمریکایی را شرکت انگلیسی قبول می‌کند.

مکانیزم بازارهای مشتقه

1. قراردادهای آنی (Spot contract): مبادله فوری یا نقدی / بازار افراد تولیدکننده و شرکت‌ها
2. بازار قراردادهای آتی (Forwards): بانک‌های تجاری، موسسات تأمین مالی، کارگزاران و معامله گران
3. بازار پیمان‌های آتی (Futures): بورس‌های سازمان یافته

مکانیزم عملی اتاق پایاپای

سکوی معاملاتی (pits)

1- هَجینگ کنندگان (Hedgers): کالا یا دارایی‌هایشان با ریسک مواجه است و درمعرض تغییرات قیمت

2- بورس‌بازان (سفته‌بازان) (Speculators): جذب عرضه و تقاضای مازادی که توسط هَجینگ کنندگان ایجاد می‌شود نموده و ریسک نوسانات قیمت که هَجینگ کنندگان به دنبال دوری هستند را می‌پذیرند

بازار اوراق اختیار معامله

1. ابتدا سرمایه گذار از کارگزار می‌خواهد سفارش خرید یا فروش حجم معینی از اوراق را بخرد
2. کارگزار از نماینده بورس تقاضا می‌کند
3. بعد به روی سکوی معاملاتی می‌رود
4. توافق روی قیمت
5. اتاق پایاپای
6. در بخش خرید و فروش قرار می‌گیرد
7. تأیید کارگزار تالار بورس

اطلاعات اضافه: اولین بورس در آمریکا در سال 1983 بورس اختیار معامله شیکاگو (CBOE) انجام این معاملات را اجازه داده است

بازار تاخت یا سوآپ

بین نهادهای مالی بزرگ (با احتمال ورشکستگی پایین)

1. غیر رسمی
2. امنیت
3. قلب آن بانک‌های سوآپ

کاهش کیفیت اعتباری وام گیرنده در قالب قراردادهای آتی و سوآپ

سوآپ اعتباری دو نوع اصلی دارد:

1. تاخت با بازدهی کامل (Total return swaps)
2. تاخت اعتباری خالص (Pure credit or default swaps)

توضیحات انگلیسی در خصوص تاخت

The value of the swap at the initiation date will be 0 (zero) to both parties. The value of cash flow streams should be equal. V(fix) = V(fl)

Libor: London Interbank Offered Rate (Prime rate)

FRN: Floating Rate Note

Floating rate (2 – 5 years) = issued by financial institutions, governments, corporation

Swap formula for currency pairs

Swap= -(contract size(size of contract)* (interest rate differential + markup(brokers charge(0.25))/100)/days per year (365)

Example: Euro = 1.5% EUR / USA= 0.25% USD

Long position: -(100,000*(0.25-1.5+0.25)/100)/365= 2.74 per 1 lot

Short position: -(100,000*(1.5-0.25+0.25)/100)/365= -4.11 per 1 lot

*** each lot = 100,000

Swap formula for specific position

Position volume * swap * base currency rate to currency of deposit ratio ( lots * long or short position * swap price)

Example: EUR / USD , long position , volume = 1.5 lot

Currency of deposit is USD

Long swap = 1.5 * 2.74 * 1.411 = 5.8 USD

Swap formula for metals

(Long or short /100 /360) * lots * price

Example: #BMW , 1 lot is 100 shares , swap rate for BMW is annual 5% , each share $68.5

(5 / 100 / 360) * 100 * 68.5 * 1.405(current swap EUR/USD) = $1.34

Small c: annual fixed rate of the swap

C: annual fixed amount

N: notional amount

Interest Bank should pay (c/4 * N) or (C/4)

Will receive Libor rate * N.c is a rate that equates the value of the fixed cash flow stream to the value of the floating cash flow stream

تنظیم شده توسط محمدرضا طهرانی زاده

در انتهای فایل PDF تمامی توضیحات این بخش که طراحی شده است در اختیار دوستان علاقه‌مند قرار داده شده است

قرارداد آتی یا معاملات آتی (Futures)

قرارداد آتی یا معاملات آتی (Futures ) توافق نامه‌ای است قانونی، دارای حد و مرز معین و برای خرید یا فروش یک کالا یا ابزار مالی، برای زمانی در آینده با قیمتی توافق شده هنگام امضای قرارداد.

کالای تحویلی قرارداد آتی باید دارای استاندارد کیفیت و کمیت باشد و زمان تحویل و محل تحویل آن نیز مشخص باشد. تنها متغیر در معاملات آتی قیمت است که در مرحله معامله کشف می‌شود.

به عنوان مثال چنان‌چه کارگزاری یک قرارداد آتی مس برای خرداد ماه ۱۳۸۵ را خریداری کند یعنی او پذیرفته که ۱۰۰۰ کیلو مس برای تحویل در ما ه خرداد منعقد کرده و کیفیت مس مورد قرارداد نیز استاندارد بوده و تمام قراردادهای مس خرداد ماه نشان دهنده یکسان بودن کیفیت مس در آن دوره است.

در واقع منظور از معاملات آتی پوشاندن ریسک سرمایه گذاری است و این ابزار در بورس کالا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

استفاده از معاملات آتی می‌تواند به عنوان راه‌کاری برای جذب نقدینگی محسوب شود و با قرار گرفتن معامله‌گران و بازارسازان درکنار معاملات آتی چرخه بورس برای پذیرایی از سرمایه‌های سرگردان تکمیل می‌شود.

تاریخچه شروع معاملات آتی

در سال ۱۸۴۸ در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند معاملات سلف (Futures) تا معاملات نقدی را انجام دهند یعنی گندم بدهند و پول آنرا بستانند.

به تدریج کشاورزان (فروشندگان) و دلالان (خریداران) شروع به نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده گرفتند و زمینه معاملات آتی (Futures) را پایه ریزی کردند بدین معنی که: تولیدکننده موافقت نماید که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده (تاریخ تحویل کالا) با قیمت توافق شده بفروشد.

در این راستا کشاورز از قبل می داند که وجه خود را دریافت می نماید و دلال نیز از قیمت کالا با خبر می شود و این معامله برای هر دو طرف معامله سودمند است این نوع قراردادها به سرعت رایج گردید و قراردادها را قبل از تاریخ تحویل دست به دست چرخاند.

اگر دلالی احساس می کرد نیازی به گندم ندارد، قرارداد خود را به فردی که گندم را نیاز داشت می فروخت، مشابه آن نیز، تولیدکننده که قصد عدم تحویل گندم را داشت مسئولیت تحویل واقعی گندم را به دیگری منتقل می کرد.

قیمت قرارداد وابستگی به وضعیت و حرکت قیمت گندم و سیستم عرضه و تقاضا در بازار داشت.

این قراردادها با اندکی تغییرات به سرعت تبدیل به ابزاری حمایتی برای طرفین معامله که بازار بر خلاف نظر آن ها حرکت می‌کرد، تبدیل شد مثلاً در شرایط بد آب و هوا، افرادی که قرارداد فروش گندم منعقد کرده اند، علاقه‌مند هستند، قراردادهای ارزشمند خود را بدلیل کاهش عرضه گندم، نگه دارند، برخلاف آن، چنانچه تولید مازاد بر تقاضا باشد، ارزش قراردادهای فروش نیز کاهش می‌یابد به‌علاوه، این وضعیت معامله گرانی را که قصد خرید و فروش گندم را نداشته و صرفاً بعنوان پذیرش ریسک قیمت گندم و تحصیل سود وارد معامله شده اند را نیز ترغیب می‌کند.

در نتیجه معامله در قراردادهای آتی حالتی بسیار سودمند در سرمایه گذاری داشته و باعث ورود کالاهای دیگر به بازار آتی می‌شود و زمینه‌ای را ایجاد می‌کند که شکل قراردادهای آتی منظم و قانونمند می‌شوند و به‌دنبال آن بورس CBOT در سال ۱۸۴۸ در آمریکا شکل می‌گیرد.

بنابراین به‌طور اساسی و زیربنایی محلی عمومی برای خریداران و فروشندگان ایجاد می‌شود تا برای قراردادهای سلف و آینده خود مذاکره کنند.

معاملات سلف (Futures)

اینستاگرام

سقوط معاملات آتی سنگ آهن چین بر اثر کاهش تولید فولاد

معاملات آتی سنگ آهن چین به دلیل کاهش تولید فولاد به پایین ترین میزان در طی ۹ ماه گذشته سقوط کرد:

هفته گذشته، فروش سلف سنگ معدن آهن در چین به پایین ترین قیمت خود ظرف نه ماه اخیر رسید، و تولید فولاد در این تولیدکننده اصلی همچنان روند نزولی داشت، که در مجموع در مورد تقاضا برای مواد خام همچنان این نگرانی وجود دارد.

تولید ماهانه فولاد خام در چین طی سه ماه پیاپی به ۲۴/۸۳ میلیون تن در ماه آگوست کاهش یافت، و داده­های حاصل از اداره ملی آمار نشان داد میزان ارسال تولید متوسط روزانه این محصول از ماه مارس سال ۲۰۲۰ به پایینترین سطح خود رسیده است.

عمده معاملات سلف آهن در بورس کالای دالیان برای تحویل در ماه ژانویه با ۳/۴% کاهش به ۶۸۳ یوان (۰۲/۱۰۶ دلار) به ازای هر تن رسید، که کمترین مقدار آن از ۹ دسامبر ۲۰۲۰ تا این تاریخ بود. در پایان وقت اداری بازار، قیمت معامله محصول با ۹/۲% کاهش به ۶۹۳ دلار رسید.

بر طبق گزارش شورای داخلی فولاد، قیمت ­های نقطه­ای سنگ معدن آهن با عیار ۶۲% برای تحویل به چین با افت ۲ دلاری به ۱۲۵ دلار در تن در روز سه ­شنبه هفته گذشته رسید. قیمت­ ها برای سایر فرآورده­های فولادسازی ترکیبی بود. معاملات سلف زغال کوک دالیان ۳/۰% افزایش را با قیمت ۲۷۴۴ یوان در تن نشان داد، در عین حال کوک DCJcv1 با ۲/۰% کاهش به قیمت ۳۳۷۳ یوان در تن رسید. تولید کوک چین در ماه آگوست در سطح ۶۷/۳۹ ملیون تن محصول متوقف شد، که نسبت به تولید محصول در همین ماه در سال گذشته ۵% کاهش داشت.

سخنگوی اداره آمار در معاملات سلف (Futures) مراسم معارفه روز چهارشنبه گفت: قیمت ­های جهانی کالا هنوز در سطوح بالایی قرار دارند، و با وجود کاهش­ های اخیر، در روندهای معاملات سلف هنوز عدم ­قطعیت وجود دارد. بهای میلگرد فولادی مورد استفاده در ساختمان در بورس معاملات سلف شانگهای با ۴/۱% کاهش به ۵۵۱۸ یوان در تن رسید. فولاد نورد گرم با ۲/۱% کاهش در قیمت به ۵۶۹۴ یوان در تن رسید. اما معاملات سلف فولاد ضدزنگ در بورس با ۵/۴% افزایش به ۱۹۸۱۵ یوان در تن رسید.

بر طبق گزارش اداره آمار، در ماه آگوست، سرمایه­ گزاری در املاک و مستغلات کشوری ۳/۰% نسبت به پارسال رشد داشت، که کندترین گام افزایش در طول ۱۸ ماه بود، این در حالی بود که سرمایه­ گزاری برای دارایی ثابت در طول سال ۹/۸% و در هشت ماه نخست سال افزایش داشت.

تفاوت‌هاي موجود بين قراردادهاي آتي و سلف

قسمت سوم – رشد فزاينده و تصاعدي حجم قراردادهاي آتي اوراق بهادار كه توانسته بود بخش عمده‌اي از مشكلات بازارهاي سنتي را حل كند، در مدت كوتاهي بازارهاي غيرمتمركز سلف را از هر نظر پشت سر گذارد، به طوري كه تصور مي‌شد بازارهاي سلف غيرمتمركز و سنتي به زودی تعطیل مي‌شوند، اما بر خلاف انتظار، بازارهاي سلف غير متمركز (OTC) توانستند با ايجاد شبكه‌هاي سازمان يافته‌تر به موازات بازارهاي آتي کار خود را ادامه دهند و در واقع بخشي از معاملات آتي را كه شرايط آنها با قراردادهاي استاندارد الزاما منطبق نيست كماكان مورد معامله قرار دهند.

امروزه معاملات ارزي و نرخ بهره در بازارهاي خارج از بورس (OTC) فوق‌العاده محبوب بوده و بسياري از قراردادهاي آتي معاوضه (Swaps) از طريق این بازارها معامله مي‌شوند. لذا لازم است كه در يك طبقه بندي كلي فرق‌هاي بين اين دو بازار، كه هر دو به پيش‌فروش و پيش‌خريد انواع محصولات فيزيكي و مالي مشغول هستند به اجمال مطرح شود.

.
وجود اين دو بازار بزرگ (سلف/Forward) و (آتي/Futures) در كنار يكديگر بسيار كارآمد و موفق بوده‌اند، زيرا هر یک خصوصيات متفاوتی را دارا هستند و مورد استفاده بخشی از بازارها قرار می گیرند.

.
۱- Flexibility (انعطاف بيشتر در بازارهاي غيرمتمركز سلف نسبت به بازارهاي متمرکز آتي): در بازارهاي سلف خارج از بورس (OTC) اقلام و شرايط قراردادها بر اساس نياز طرفين مبادله تهيه و طراحي مي‌گردند. استفاده‌كنندگان از اين قراردادها مي‌توانند به ميل خود نوع و كيفيت كالا را مشخص نموده و زمان تحويل و اندازه قرارداد را بر اساس نيازهاي خویش تنظیم كنند، در حالي كه در بازارهاي آتي كه در محل بورس‌های كالا يا اوراق بهادار مورد معامله قرار مي‌گيرند، قراردادهاي مربوط به يك دارايي استاندارد بوده و داراي اندازه و كيفيت و سررسيد و محل تحويل یکسان می باشند كه قابل تغيير نبوده و استفاده كنندگان مجبورند با آن به شكلي نيازهاي خود را منطبق كنند.

.
۲- Privacy ماهيت بازارهاي مشتقه خارج از بورس (OTC) خصوصي است و انجام معاملات مي‌تواند كاملا محرمانه بماند و افراد و رقبا از آن مطلع نشوند، در حالي كه قراردادهاي آتي كه در بورس معامله مي‌شوند ثبت و ضبط شده و معمولا مي‌توانند در معرض مشاهده قرار گيرند.

.
۳- Termination- امكان لغو يا خاتمه قرارداد در بازارهاي خارج از بورس (OTC) بسيار مشكل است. گرچه ماهيت خصوصي بودن و طراحي دلخواه قرارداد مي‌تواند براي برخي استفاده‌كنندگان و معامله‌گران جذاب باشد، اما در آن طرف سكه، مشكلات عدم انتقال قرارداد به شخص ثالث يا خاتمه قرارداد قبل از سر رسيد مي‌تواند مساله ساز باشد. در بسياري از موارد اين قراردادها تنها از راه مذاكره طرفين قرارداد امكان لغو پيدا كنند. پيش فروش يك خانه را در نظر بگيريد كه مثالي زنده در خصوص مشكلات خاتمه و لغو قرارداد را در خود داراست و در بازار خارج از بورس صورت مي‌پذيرد.

.
۴- Liquidity – طبيعت قراردادهاي آتي استاندارد كه در بورس معامله مي‌شوند قابليت خاتمه و لغو لحظه‌اي آنها است، به طوري كه هر يك از طرفين مي‌توانند با اتخاذ موقعيت معكوس در قراردادي كه دارند، قرارداد آتي خود را به قيمت روز بسته و ملغي كنند و به تعهد خود خاتمه دهند. به بيان ديگر براي اين قراردادها بازار دوم وجود دارد و قابلیت نقدینگی خوبی را دارا هستند.

.
۵- Default Risk – قراردادهاي بازار خارج از بورس (OTC) داراي ريسك اعتباري بوده و هر يك از دو طرف خريدار و فروشنده احتمال نكول در تعهدات خود را دارا هستند. در حالي كه قراردادهاي آتي بازارهاي متمركز بورس توسط اتاق پاياپاي ضمانت اجرايي داشته و ريسك اعتباري ندارند.

.
۶- Size – اندازه قراردادهاي آتي بورس معمولا كوچك‌تر از قراردادهای سلف است، به نحوي كه قشر بيشتري از آحاد جامعه و سرمايه‌گذاران را پوشش می دهند، ولي قراردادهاي پیش فروش یا سلف بازارهاي خارج از بورس معمولا در اندازه‌هاي بزرگ‌تر عرضه می شوند و نياز به سرمايه بيشتري دارند.

.
۷- Performance Bond – در مكانيزم قراردادهاي آتي بورس سپرده تضمين وجود دارد كه خريدار و فروشنده را ملزم به پرداخت در هنگام عقد قرارداد مي‌نمايد، در حالي كه چنين شرايطي در قراردادهاي سلف غیرمتمرکز (Forwards) وجود ندارد.

.
۸- Marking to Market – مكانيزم تسویه روزانه تسویه قراردادهاي آتي بورس را کارآمدتر می کند، مادام كه قيمت اوراق آتي به طور روزانه تغيير مي‌كنند، سود و زيان‌هاي هر يك از طرفين معامله به طور روزانه محاسبه و به حساب آنها واريز (در صورت سود روزانه) يا از حساب آنان كسر (به علت زیان روزانه) مي‌شود كه به اين عمل تسويه روزانه مي‌گويند.

.
۹- Public Contract – قراردادهاي بازارهاي خارج از بورس (OTC) قراردادهاي خصوصي محسوب مي‌شوند و قراردادهاي آتي بورس عمومي تلقي مي‌شوند؛ بنابراين قراردادهاي آتي بورس بسيار قانونمند و تحت نظارت قانون هستند. به طور معمول براي عقد يك قرارداد پيش فروش در بازهاي سنتي و غيرمتمركز نياز به اجازه و تصويب دولتي نيست و بهتر است معامله گران قبل از عمل از سلامت بازار و طرف معامله خود مطمئن شوند، اما شرايط و محيط قانونمند بازارهای بورس کالا و اوراق آتي به خاطر متمركز بون در يك محل و نظارت بخش دولتي و وجود عرضه و تقاضاي متمرکز، محيطي منصفانه و شفاف و كارآمد را ايجاد كرده‌اند كه براي همه قراردادهاي آن، بازاری ثانويه معاملات سلف (Futures) معاملات سلف (Futures) وجود داشته وعرضه و تقاضا در طي دوره قرارداد، قیمت‌ها را در تعادل نسبی نگه می‌دارد.

معرفی آتی

قرارداد آتي قراردادي است كه فروشنده بر اساس آن متعهد می شود در سررسيد معين، مقدار معيني از كالاي مشخص را به قيمتي كه الان تعيين می كنند، بفروشد و در مقابل طرف ديگرقرارداد متعهد می شود آن كالا را با آن مشخصات، خريداري كند در این قراردادها، براي جلوگيري از امتناع طرفين از انجام قرارداد، طرفين به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغي را به عنوان وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي بگذارند و متعهدمی شوند متناسب با تغيیرات قيمت آتي، وجه تضمين را تعديل كنند و اتاق پاياپاي بورس کالا از طرف آنان وكالت دارد متناسب با تغييرات، بخشي از وجه تضمين هر يک از طرفين را به عنوان اباحه تصرف در اختيار طرف دیگر معامله قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سر رسيد با هم تسويه كنند

با توجه به اينکه اولين معاملات قراردادهاي آتي در دنيا به صورت استاندارد در بور سهاي کالايي انجام شده است در کشور ما نيزمعاملات اولين قرارداد آتي در بورس کالاي ايران با راه اندازي قرارداد آتي بر روي شمش طلاي يک اونسي که در سال1387مورد پذيرش قرار گرفته بود آغاز شد اما با راه اندازی قراردادهای آتی بر روی سکه طلای بهارآزادی و آغاز معاملات آن هم اکنون تقریبا تمام معاملات آتی بورس کالا به قراردادهای سکه طلای بهارآزادی اختصاص پیدا کرده است که روز به روز نیز بر متقاضیان حضور در این بازار افزوده می شود نگاهی به آمار معاملات قراردادهای آتی در بورس کالای ایران نشان می هد طی مدتی که از راه اندازی این قراردادها می گذرد، حجم و ارزش این معاملات هر سال نسبت به سال قبل افزایش بسیار چشمگیری راتجربه کرده است

انواع اوراق مشتقه بورس کالا

قراردادهای سلف (Forwards)

قراردادی است که به موجب آن دو طرف متعهد می شوند در یک تاریخ مشخص و قیمت مشخص کالا­یی با کیفیت مشخص را که بر اساس توافق طرفین تعیین خواهد شد را مبادله کنند در این قرارداد هم پیش شرط این است که تفاوت دیدگاه نسبت به قیمت آینده برای خریدار و فروشنده وجود داشته باشد بر اساس قرارداد سلف تمامی مبلغ بایستی قبلاپرداخت و کالا در سررسید تحویل شود بدین ترتیب در معاملات غالبا با پول نقد رد و بدل می شود یا اسنادی که معادل پول نقد به شمار می آیند یکی از دارایی هایی که معامله سلف آن ها بسیار متداول است نفت خام است

قراردادهای آتی (Futures Contracts)

قراردادی است که در آن دوطرف تعهد می‌کنند که در یک تاریخ مشخص(تعیین شده طبق ضوابط رسمی بورس) و با یک قیمت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) یک کالا با کیفیت مشخص(تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) را مبادله کنند در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند خریدار معمولاً نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید این قراردادها در بازارهای رسمی یا بورس انجام می‌گیرند و به نوعی نوسان‌های شدید قیمت کالا در آینده را کاهش می‌دهند در این نوع قرارداد، پول، کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی‌شود ولی هر دوطرف معامله برای حسن انجام معامله هنگام عقد قرارداد، ودیعه‌ای به اتاق پایاپای به‌عنوان وجه تضمین حسن انجام قرارداد می‌سپارند برخی از قراردادهای آتی، قابل معامله و واگذاری به دیگران در بورس (بازار دست دوم) هستند لذا این نوع قراردادها به‌عنوان ابزارهای سفته بازی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند

قراردادهای اختیار معامله (Options)

قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار قرارداد، حق(نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد براساس این قرارداد، دو طرف توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند در این معامله خریدار “اختیار معامله”، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می‌آورد از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، براساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است چنان‌که از تعریف قرارداد اختیار معامله پیداست، دارنده قرارداد(خریدار) در اعمال حق خود مختار است و به عبارت دیگر هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف‌نظر وی از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می‌دهد از طرف دیگر فروشنده در صورت تمایل خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است

قراردادهای معاوضه (Swaps)

قراردادی است که در آن دوطرف متعهد هستند که برای مدت مشخص(توافقی است)، دو دارایی یا منافع حاصله از دو دارایی را با کیفیت مشخص(توافقی است) به نسبت تعیین شده، معاوضه کنند پس از سررسید قرارداد دو دارایی یا منافع این دو دارایی به صاحبان اولیه آنها برمی‌گردد این دارایی‌ها می‌توانند فیزیکی مثل گندم، طلا، نفت، چوب و یا مالی مثل اوراق قرضه، مشارکت، وام‌و باشند در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند این قرارداد به‌صورت غیررسمی(خارج از بورس) انجام می‌گیرد

مزایای قراردادهای مشتقه

امكان خريد و يا فروش استقراضي دارايي

تضمين معاملات توسط اتاق پاياپاي بورس

اصطلاحات قراردادهای مشتقه

وجه تضمین اولیه

سرمایه‌گذارانی که قصد خرید یا فروش قرارداد آتی را دارند ابتدا باید مبلغی را به عنوان ضمانت نزد کارگزار بورس بگذارند که به حساب وجه تضمین معروف است که متناسب با تغییر ارزش قراردادهای آتی، حساب هر یک از طرفین تعدیل می‌شود میزان این وجه را بورس تعیین می‌کند، لیکن کارگزاران بورس می‌توانند با توجه به میزان اعتبار مالی سرمایه‌گذار، سطح این وجه تضمین را تغییر دهند هدف اصلی این امر، حداقل کردن ریسک نکول قرارداد است

حداقل وجه تضمین

نسبتی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی کارگزار به کمتر از این نسبت، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین می‌شود هرگاه مانده حساب وجه تضمین از حداقل وجه تضمین ثابت کمتر شود، بلافاصله بورس اقدام به تقاضای وجه تضمین خواهد کرد

حداقل وجه تضمین

نسبتی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی کارگزار به کمتر از این نسبت، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین می‌شود هرگاه مانده حساب وجه تضمین از حداقل وجه تضمین ثابت کمتر شود، بلافاصله بورس اقدام به تقاضای وجه تضمین خواهد کرد