انواع اوراق قرضه

(ژانویه)

انواع اوراق قرضه

ما در این مقاله تلاش بر آن داریم تا درباره ی انواع اوراق قرضه مطالبی را ارائه نماییم تا انتهای مقاله همراه ما باشید و در صورت روبرو شدن با هر سوال و مسئله ای می توانید با مشاوران و کارشناسان خبره و کاردان ما تماس بگیرید.

اوراق قرضه به منظور وام

اوراق قرضه بر دو نوع است : اوراق قرضه به منظور وام و اوراق قرضه به منظور افزایش سرمایه : وام در آخر مدت پرداخت می گردد .

اوراق قرضه به منظور افزایش سرمایه

اوراق قرضه به منظور افزایش سرمایه به دو صورت منتشر می شود : اوراق قرضه قابل تعویض با سهام و اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام .

شرایط و ترتیب تعویض ورقه قرضه با سهم یا تبدیل آن به سهم ، باید در ورقه قرضه قید شود . تعویض ورقه قرضه با سهم یا تبدیل آن به سهم به میل و رضای دارنده آن است و وی می تواند در سر موعد یعنی سررسید ، بجای تعویض و یا تبدیل آن ، اصل وام و سود استحقاقی را از شرکت دریافت دارد.

دارنده ورقه قرضه ، در هر موقع قبل از سررسید می تواند تحت شرایط و به ترتیبی که در ورقه قرضه قید شده است ، آن را با سهم شرکت تعویض یا به سهم شرکت تبدیل نماید . الحال در این مورد توضیحات بیشتری داده می شود :

اوراق قرضه قابل تعویض انواع اوراق قرضه با سهام

برای صدور اوراق قرضه قابل عویض با سهام ، لازم است که مجمع عمومی فوق العاده شرکت سهامی عام ، مقارن انتشار اوراق قرضه ، افزایش سرمایه شرکت را نیز ، بنا به پیشنهاد هیأت مدیره و گزارش خاص با بازرس یا بازرسان ، اقلاً برابر مبلغ قرضه ، تصویب کند .

مبلغ مربوط به افزایش سرمایه مزبور باید ، قبل از صدور اوراق قرضه قابل تعویض ، به وسیله یک یا چند بانک یا مؤسسه مالی معتبر ، پذیره نویسی شود که به صورت وام در اختیار شرکت قرار گیرد – شرایط بانکها و مؤسسات مالی را که می توانند این نوع پذیره نویسی را انجام دهند « شورای پول و اعتبار » تعیین می کند .

سهامی که شرکت جهت تعویض با اوراق قرضه قابل تعویض صادر می کند ، سهام با نام بوده و باید به نام بانکها یا مؤسسات مالی پذیره نویس ، صادر گردد – بانکها یا مرسسات مالی مزبور باید تعهد کنند که سهام مذکور را در اختیار دارندگان اوراق قرضه قابل تعویض ، قرار دهند .

این گونه سهام تا انقضای موعد یا مواعد اوراق قرضه مربوط ، وثیقه تعهد بانکها و مؤسسات مالی پذیره نویس در برابر دارندگان اوراق قرضه دائر به تعویض آنها با سهام می باشند و لذا به پذیره نویسان مذکور تحویل داده نشده و در شرکت نگاهداری می گردند و تا انقضای موعد یا مواعد اوراق قرضه ، فقط قابل انتقال به دارندگان اوراق قرضه مزبور بوده و نقل و انتقال این گونه سهام تا وقتی که تعویض ورقه قرضه با سهم احراز شود ، در دفاتر شرکت ثبت نخواهد شد .

قرارداد مربوط به پذیره نویسی و تعهد و سایر شرایط راجع به آن ، که بین شرکت و بانکها یا مؤسسات مذکور منعقد می شود نیز باید به تصویب مجمع عمومی فوق العاده شرکت برس . شرایط و ترتیب تعویض ورقه قرضه با سهام باید در ورقه قید شود . تعویض ورقه قرضه با سهام در سررسید ، همان طور که فوقاً گفته شد ، تابع میل و رضایت دارنده ورقه خواهد بود .

به عبارت دیگر وی می تواند در سررسید به جای تعویض ورقه قرضه خود با سهام شرکت ، اصل وام و سود آن را از شرکت دریافت کند . دارنده ورقه قرضه می تواند منتظر سررسید نمانده و در هر موقع قبل از آن ، تحت شرایط و ترتیب که در ورقه قرضه قید شده است ، به شرکت مراجعه و آن را با سهم انواع اوراق قرضه شرکت تعویض نماید .

حق تقدمی که سهامداران شرکت ، در خرید سهام جدید دارند ، در خرید سهام قابل تعویض با اوراق قرضه نخواهند داشت . بالاخره این که سهامی که جهت تعویض با اوراق قرضه صادر می شود ، مادام که این تعویض به عمل نیامده است تا انقضای موعد یا مواعد اوراق مزبور ، قابل انواع اوراق قرضه تأمین نخواهد بود . به عبارت دیگر آنها را نمی توان در ازاء طلب طلبکاران ، بازداشت نمود .

اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام

برای صدور اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام ، لازم است که مجمع عمومی فوق العاده شرکت سهامی عام ، بنا به پیشنهاد هیأت مدیره و گزارش خاص بازرس یا بازرسان ، شرایط و انواع اوراق قرضه مهلتی را که طی آن دارندگان این گونه سهام خواهند توانست آنها را به سهام شرکت تبدیل نمایند تعیین کند و و به هیأت مدیره اختیار افزایش سرمایه را بدهد – دارندگان اوراق قرضه قابل تبدیل ، می توانند در موعد یا مواعد معینی که در ورقه قرضه قید شده است به شرکت مراجعه و اصل وام و سود متعلقه را دریافت دارند .

هیأت مدیره در پایان مهلت مقرر مذکور ، معادل مبلغ بازپرداخت نشده اوراق قرضه عرضه شده جهت تبدیل به سهام ، سرمایه شرکت را افزایش می دهد ( ممکن است تا پایان مهلت مزبور مقداری از مبالغ اوراق قرضه قابل تبدیل ، در اثر مراجعه دارندگان آنها به آنان پرداخت شده باشد .

انواع اوراق قرضه

اوراق مشارکت، اوراق بهادار بانام و بی نام است که به موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می شود و به سرمایه گذارانی که قصد مشارکت را دارند واگذار می گردد و دارندگان اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریک خواهند بود.
به موجب قانون، موسسات و شرکت ها مکلفند بازپرداخت اصل و سود را در سررسید های معین تعهد و تضمین کنند. این تضمین عملاَ حسن انجام مشارکت را تعهد می کند و به این معنا نیست که خریداران اوراق مشارکت در زیان سهیم نمی باشند بلکه تضمینی برای این است که مشارکت کننده مطمئن شود شرکت صادرکننده ورقه مشارکت کار خود را به نحو احسنت انجام خواهد داد.
به موجب ماده 5 قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، شرکت سهامی ناشر مکلف است تضمین کافی به بازپرداخت اصل مبلغ و سود حاصل در سررسید های مذکور در اوراق مشارکت را به بانک کارگزار ارائه نماید که این تضمین باید به بانک کارگزار و قبل از صدور مجوز انتشار اوراق، ارائه و تسلیم شود.

• انواع اوراق مشارکت

1- اوراق مشارکت ساده
ورقه بهاداری است که دارنده آن سود حاصل از مشارکت را به ترتیب مورد توافق، در مواعد مقرر دریافت می کند و در سررسید ورقه تنها حق مطالبه مبلغ اسمی اوراق را از ناشر دارد. این اوراق پس از انتشار، تغییر صورت نمی دهند و در نهایت منجر به استرداد اصل سرمایه و سود حاصل از به کارگیری در پروژه به صاحب ورقه می شود که در این فرض صاحب ورقه با شرکت در یک پروژه خاص شریک است که پس از اتمام پروژه رابطه اش با شرکت قطع می گردد.
2- اوراق مشارکت مرکب
ورقه بهاداری است که دارنده آن علاوه بر دریافت سود مشارکت در سررسید اوراق می تواند مبلغ اسمی ورقه را مطالبه کند یا اوراق خود را با سهام تعویض یا به سهام تبدیل کند. این نوع اوراق به دو صورت منتشر می شوند که عبارتند از :
الف ) اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام :
اوراقی است که توسط شرکت های سهامی عام منتشر و در سررسید نهایی با سهام سایر شرکت های پذیرفته در سازمان بورس اوراق بهادار تعویض می شود.
ب) اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام :
اوراقی است که توسط شرکت های سهامی عام منتشر و در سررسید یا زمان مشخص افزایش سرمایه به سهام شرکت های موضوع طرح اوراق مشارکت تبدیل می گردد. این نوع ورقه مشارکت اقتباس کامل از مقررات سابق اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام به وسیله قانونگذار بعد از انقلاب اسلامی است زیرا در این اوراق صاحب ورقه می تواند در صورتی که وضع شرکت ناشر به دلیل اقتصادی و سوددهی بهتر از زمان انتشار اولیه ورقه مشارکت باشد با تبدیل ورقه خود به سهم از بهبود وضعیت اقتصادی شرکت بهره گیرد.
برخلاف اوراق قابل تبدیل به سهام قانونگذار با وجود اقتباس از لایحه اصلاحی 1347 رژیم حقوقی این نوع اوراق را از رژیم حقوقی اوراق قرضه تعویض جدا نموده و دست به ابداعی زده است یعنی در صورت تمایل صاحب ورقه می تواند با سهام سایر شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ورقه خود را معاوضه کند که در این صورت ناشر باید حداقل به میزان اوراق مشارکت قابل تعویض موجود به سهام شرکت را تا سررسید نهایی تگهداری کند یعنی شرکت ناشر الزامی به افزایش سرمایه خود و نیز صدور سهام جدید برای تعویض با اوراق مشارکت متقاضیان تعویض را ندارد.
از انتخابتان متشکریم.
خوانندگان عزیز ، می توانند سوالات خود را از طرق ذیل با ما در میان بگذارند :

انواع اوراق بهادار 1

اوراق بهادار نوعی ابزار مالی است که نشان‌دهنده مالکیت یا نوعی رابطه طلبکاری از یک نهاد یا شرکت است. سهام عادی، سهام ممتاز، اوراق قرضه، اوراق مشارکت، قراردادهای آتی و اختیار معامله از انواع اوراق بهادار هستند که در بازار سرمایه ایران معامله می‌شوند.

اوراق بهادار را می‌توان در یک دسته‌بندی کلی به سه بخش تقسیم کرد :

1. اوراق حقوق صاحبان سهام(سهام عادی و سهام ممتاز)

2. اوراق بدهی(اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابزارهای مالی اسلامی)

3. ابزارهای مشتقه(قراردادهای آتی و اختیار معامله)

سهام عادی

از رایج‌ترین اوراق بهادار به حساب می‌آید که نشان‌دهنده مالکیت در یک شرکت است.سهام عادی دارای دو ارزش اسمی و ارزش بازاری است که در ایران ارزش اسمی هر سهم 1،000 ریال است.ارزش بازاری سهام عادی نیز با توجه به میزان عرضه و تقاضا روی آن سهم مشخص می‌شود.از ویژگی‌های سهام عادی می‌توان حق مالکیت، مسئولیت محدود سهامداران، حق رای و کنترل شرکت و حق تقدم در خرید سهام جدید را نام برد.

ویژگی‌های سهام عادی

1. سهامداران به نسبت تعداد سهام عادی که خریداری کرده‌اند مالک شرکت هستند.

2. مسئولیت سهامداران محدود به تعداد سهام آنها، یعنی در صورت ورشکستگی شرکت، چنانچه پول حاصل از فروش همه دارایی‌های شرکت کفاف همه بدهی‌های شرکت را نکند، سهامداران عادی سهام شرکت‌های سهامی عام مسئولیتی اضافه بر تعداد سهامشان در قبال تسویه بدهی‌های شرکت ندارند و تحت پیگرد قانونی قرار نخواهند گرفت.

3. سهام عادی زمان سررسید ندارد و ناشر سهام عادی ملزم به باز خرید این اوراق نیست.

4. صاحبان سهام عادی بیشترین ریسک سرمایه‌گذاری در شرکت را متحمل خواهند شد، زیرا در صورت کاهش سود یا زیان‌ده بودن شرکت، ارزش بازاری و ذاتی سهام عادی کاهش خواهد یافت.

5. دارندگان سهام عادی به میزان تعداد سهام و درصد مالکیت خود نسبت به انتخاب هیئت مدیره شرکت حق رای دارند.

6. دارندگان این نوع سهام دارای حق تقدم در خرید سهام جدید خواهند بود.

7. دارندگان سهام عادی این امکان را دارند تا نسبت به خرید و فروش و انتقال سهام خود اقدام کنند.

8. دارندگان سهام عادی می‌توانند عملکرد شرکت را با دسترسی به اطلاعاتی که شرکت‌ها به صلاحدید خود در اختیار عموم قرار می‌دهند بررسی کنند.

سهام ممتاز

سهام ممتاز نوعی گواهی مالکیت قابل انتقال است که به دارنده آن حقی محدود و ثابت از دارایی‌های شرکت می‌دهد.واژه ممتاز به این معنی است که پرداخت سود این سهام نسبت به سود سهام عادی اولویت دارد و باید به طور کامل پرداخت شود، حتی اگر شرکت به هر دلیل ورشکسته شود.از طرفی ممکن است برخی از حقوق نظیر حق رای مجامع از دارندگان سهام ممتاز سلب شود.

ویژگی‌های سهام ممتاز

1. سهام ممتاز برای صاحبان آن دربردارنده نوعی حق مالکیت در شرکت است.
2. با توجه به اینکه سهامدار ممتاز دارای حق مالکانه در شرکت است، شرکت منتشرکننده سهام، الزام قانونی ندارد که دارایی‌های خود را در رهن این اوراق بگذارد یا وثیقه قرار دهد.
3. سهام ممتاز نیز همچون سهام عادی فاقد سررسید است.
4. به دارندگان این سهام سود پرداخت می‌شود.با توجه به اینکه پرداخت سود مستلزم سودده بودن شرکت است، از این رو شرکت پرداخت سود را تضمین نمی‌کند.به طور معمول به سهام ممتاز سود از پیش تعیین‌شدهو ثابتی تعلق می‌گیرد.
5. در زمان تقسیم سود دارندگان این نوع از سهام در اولویت قراردارند، همچنین در هنگام انحلال یا ورشکستگی شرکت، با فروش کل دارایی‌های شرک ابتدا حقوق سهامداران ممتاز به طور کامل پرداخت می‌شود و سپس از باقیمانده مبلغ دارایی‌های فروخته شده، حقوق سهامداران عادی پرداخت می‌شود.
6. به طور معمول سهام ممتاز فاقد حق رای در مجمع عمومی است.به این معنی که دارندگان سهام ممتاز در زمان رای‌گیری برای انتخاب هیئت مدیره یا سایر امور مرتبط به اداره شرکت، حق رای ندارند.

قراردادهای آتی

قراردادهای آتی از انواع ابزارهای مشتقه به حساب می‌آیند.در قراردادهای آتی دو طرف معامله متعهد می‌شوند دارایی مالی را با قیمتی معلوم و در زمانی مشخص که در زمان عقد قرارداد معین شده است، معامله کنند.قراردادهای آتی اغلب به تحویل فیزیکی کالا یا دارایی منجر نمی‌شوند و پیش از موعد مقرر توسط طرفین قرارداد تسویه می‌شوند.

حسابداری

١- اوراق بهادار بدون‌خطر (risk-less securities): چون پرداخت اصل و فرع این اوراق توسط دولت تعهد و ضمانت شده است، آن‌ها را بدون خطر محسوب کرده، و سرمایه‌گذار با اطمینان کامل می‌تواند سرمایه‌گذاری کند. اوراق بهادار بدون خطر به سه دسته تقسیم می‌شوند:
الف) اوراق خزانه (treusury bills): اکثر این اوراق شکل تنزیلی دارند و با کسر (discount) به فروش می‌رسند، یعنی سرمایه‌گذار این اوراق را زیر ارزش اسمی آن‌ها خریداری می‌کند، و در زمان سررسید که حداکثر یک سال است، مبلغی برابر ارزش اسمی آن‌ها دریافت می‌کند. مثلاً، اوراق خزانه‌ای که ارزش اسمی آن ٠٠٠ر١ دلار و مدت آن یک سال باشد، چنان‌چه هم‌اکنون به قیمت ٩٠٠ دلار به‌فروش برسد، نرخ بازده‌ای برابر:

ب) اوراق قرضه دولتی (government bonds): این اوراق سررسیدهای طولانی داشته، و برخلاف اوراق خزانه نرخ بهره سالانه دارد. ارزش اسمی آن‌ها معمولاً ١٠٠٠ دلار است. به‌طور مثال، اگر ارزش اسمی اوراق قرضه دولتی ١٠٠٠ دلار و بهره آن‌ها ١١% بوده. و سررسید آن‌ها در سال ٢٠١٠ باشد، اوراق مزبور علاوه‌بر این‌که سالانه ١١٠ دلار بهره می‌گیرند، در سال ٢٠١٠ نیز مبلغ ١٠٠٠ دلار دریافت می‌کنند. در ایران، اوراق مشارکت دولتی که توسط دولت یا بانک مرکزی انتشار می‌یابد، نزدیک‌ترین ابزار مالی به این اوراق است.
ج) اوراق قرضه شهردار‌ها (municipality bonds): شهرداری‌ها برای تأمین مالی طرح‌های عمرانی به انتشار اوراق قرضه اقدام می‌کنند و متعهد به پرداخت اصل و بهره این اوراق بهادار‌اند. دولت‌ها به‌منظور کمک به شهرداری‌ها در جذب سرمایه‌ها معمولاً بهره اوراق قرضه شهرداری‌ها را از مالیات معاف می‌کنند. یعنی، خریدار این‌گونه اوراق بابت بهره آن مالیات نمی‌پردازد، و به همین دلیل شهرداری‌ها زیر نرخ بازار، بهره می‌پردازند. برای مقایسه نرخ بهره بازار با نرخ بهره اوراق قرضه شهرداری‌ها، می‌توان مطابق روش زیر اقدام کرد:

(نرخ بازار) (نرخ مالیات) - نرخ بازار = نرخ بهره پس‌ازکسر مالیات برای سرمایه‌گذاری

اگر نرخ بهره بازار ١١% و نرخ بهره اوراق قرضه شهرداری‌ها که معمولاً از نرخ بهره بازار پایین‌تر است. ٨% باشد، در کدام‌یک از این دو باید سرمایه‌گذاری کرد. نرخ مالیات ٤٠% فرض شده است.

٦/٦% یا ٦٦/٠ = (١١%) ٤٠% - ١١% = نرخ بهره پس‌از کسر

مالیات برای سرمایه‌گذاری

بنابراین، در مودر فوق بهتر است روی اوراق قرضه شهرداری‌ها سرمایه‌گذاری کرد.

چون به‌دلایل مختلف شهرداری‌ها ممکن است در پرداخت اصل و بهره اوراق قرضه خود ناتوان بمانند، در نیجه سرمایه‌گذاری در این‌گونه اوراق در مقایسه با اوراق قرضه دولتی با کمی خطر همراه می‌باشد. سررسید این‌گونه اوراق طولانی بوده و معمولاً متناسب با عمر طرح‌های عمرانی‌ای است که برای تأمین آن‌ها اوراق قرضه منتشر می‌شود. در ایران، اوراق مشارکت توسط شهرداری‌ها انتشار ایفته که شباهت با این ابزا دارد. در سال ١٣٧٣، اولین اوراق برای طرح خیابان نواب تهران انتشار یافت.

٢- اوراق بهادار با خطر (risk securities): این‌گونه اوراق بهادار معمولاً توسط اشخاص حقوقی و حقیقی انتشار می‌یابد. بازده سرمایه‌گذاری روی بیشتر این اوراق قابل پیش‌بینی نیست. اوراق بهادار با خطر به دو گروه عمده تقسیم می‌شود:

الف) اوراق بهادار با درآمد ثابت (fixed-income securities): این اوراق بهادار، سهام ممتاز و اوراق قرضه شرکت‌ها را شامل می‌شود. فرق اوراق قرضه دولتی و شرکتی در مسأله تضمین آن است. اوراق قرضه شرکت‌ها متضمن قبول خطر بیشتری است، چرا که امکان دارد شرکت در فاصله انتشار این اوراق تا موعد پرداخت آن‌ها دچار مشکلات مالی شود.در کشورهای پیشرفته، پاره‌ای شرکت‌های خدمات مالی وجود دارند که خطر اوراق قرضه شرکت‌های مختلف را درجه‌بندی می‌کنند. از جمله می‌توان از شرکت‌های استانداردوپورز (Standard & Poor's) و مودی (Moody's) نام برد که از علامت‌های زیر برای درجه‌بندی خطر شرکت‌ها استفاده می‌کنند:

هر قدر از نماد AAA به طرف D حرکت می‌کنیم، خطر بیشتر، کیفیت اوراق قرضه پایین‌تر، و امکان عدم بازپرداخت جدی‌تر می‌شود.

افراد و شرکت‌ها با پرداخت وجه اشتراک، آبونه این شرکت‌ها می‌شوند تا ازاطلاعات آن‌ها برای صمیم‌های مالی خود سود جویند. این‌گونه شرکت‌ها دارای سابقه‌ای طولانی و خوب بوده، و مردم به نظرهای آن‌ها اهمیت می‌دهند

ب) اوراق بهادار با درآمد متغیر (Variable-income securities): به اوراق گفته می‌شود که سرایه‌گذار از مبلغ درآمد آن‌ها اطلاع دقیقی ندارد. از مهم‌ترین این اوراق سهام عادی منتشرشده توسط شرکت‌های سهامی است. در مورد سهام عادی و اوراق قرضه قابل تبدیل (convertibles) به سهام عادی در صفحه‌های بعدی این جزوه سخن خواهد رفت.

• اوراق قرضه با بهره شناور (variable rate bonds): بهره‌ای که بدین اوراق تعلق می‌گیرد از پیش تعیین نشده و تابعی از یک شاخص اقتصادی مانند تورم می‌باشد. مثلاً، در قرارداد مربوط به این اوراق نوشته می‌شود که بهره این قرضه برابر است با نرخ تورم اعلام‌شده توسط بانک مرکزی به‌علاوه ٥%. درآمد پولی این‌گونه اوراق قرضه متغیر است، ولی درآمد واقعی‌شان (تعدیل‌شده به شاخص قیمت‌ها) ثابت است (نرخ بازده واقعی در مثال فوق ٥% خواهد بود).
• حق خرید سهم (warrants): اوراق بهاداری است که شرکت منتشر می‌کند و به دارنده آن اختیار می‌دهد ظرف مدت معین، مقدار معینی از سهام شرکت را به قیمت از پیش تعیین‌شده ابتیاع کند. به دارنده اختیار خرید سهم سود و بهره تعلق نمی‌گیرد. با این همه، سرمایه‌گذاران حاضرندبابت آن‌ها پول بپردازند؛ این به‌خاطر چشم‌انداز رشد شرکت و افزایش قیمت سهام است که مالاً باعث سوددهی این اوراق می‌شود.

معمولاً برای حفظ منافع دارنده این حق شروطی را می‌گذارند، مثلاً، اگر شرکتی به تجزیه سهم (stock split) دست بزند. و یا سهام جایزه منتشر کند، به نسبت درصد تجزیه سهم و سهام جایزه، تعداد حق خرید سهم نیز افزایش می‌یابد و قیمت از پیش تعیین‌شده نیز کاهش می‌یابد. برای مثال، اگر شرکتی ارزش انواع اوراق قرضه رسمی سام خود را به نصف تقلیل دهد (تجزیه سهم)، یعنی به‌عبارتی تعداد سهام خود را ١٠٠% افزایش دهد، می‌باید تعداد حق خرید سهام شرکت را دو برابر کند، و در عوض قیمت از پیش تعیین‌شده آن را هم به نصف تقلیل دهد.

• اختیار خرید سهم (Call option): این اختیار معمولاً توسط نهادهای مالی انواع اوراق قرضه منتشر می‌شود، و اشخاص با خرید آن، اختیار خرید سهام موردنظر را به‌دست می‌آورند. در این روش سرمایه‌گذاری، سه گروه شرکت می‌کنند:

1. واگذارنده اختیار (seller of the option یا option writer): که در مقابل دریافت مبلغی اختیار خرید سهم را به دیگری واگذار می‌کند.
2. به‌دست آورنده اختیار (buyer of the option): که مبلغی به فروشنده اختیار خرید سهم در مقابل دریافت این حق می‌پردازد.
3. کارگزاران اوراق بهادار: این گروه خریداران و فروشندگان اختیار خرید سهام را یافته و معامله‌های بین آن‌ها را جوش می‌دهند. این گروه در مقابل دریافت کمیسیون خدمات خود را انجام می‌دهند.

در قراردادهای اختیار خرید سهم چند مورد مشخص می‌شود:

١) نام شخصی که اختیار خرید سهم را منتشر می‌کند.

٢) تعداد سهمی که اختیار خرید آن واگذار می‌شود.

٣) مهلت استفاده از اختیار خرید که معمولاً حداقل ٣ ماه و حداکثر ٩ ماه است.

٤) مشخص‌کردن قیمتی که با داشتن برگه اختیار خرید، می‌توان سهم مورد نظر را خرید.

اگر قیمت در آینده بالا برود، به‌دست آورنده اختیار خرید سهم سود می‌برد و فروشنده ضرر می‌کند. ولی اگر قیمت پایین بیاید، به‌دست آورنده حق اختیار سهم، به‌دلیل عدم استفاه از این اختیار برابر قیمتی که به واگذارکننده اختیار خرید سهم پرداخته (حق شرط یا قیمت اختیار option price) زیان می‌کند. واگذارنده اختیار به میزان بهای دریافتی بابت حق اختیار خرید سهم درآمد دارد.

فرض کنید قراردادی بدین‌شکل منعقد می‌شود:

آقای الف اختیار خرید ١٠٠ سهم از کارخانه پارس الکتریک را به آقای ب واگذار می‌کند. مهلت تعیین‌شده استفاده از اختیار خرید این سهام ٩ ماه و قیمت تعیین‌شده خرید هر سهم شرکت پارس الکتریک ٠٠٠ر١٠ ریال می‌باشد. ضمناً حق شرط خرید ١٠٠ سهم مزبور به ازای هر سهم ٠٠٠ر١ ریال تعیین می‌شود. در حال حاضر، قیمت بازار سهام مزبور ٠٠٠ر١٠ ریال برای هر سهم می‌باشد.

سؤال: با توجه به شرایط بالا، آیا بهتر است آقای ب به خرید اختیار خرید سهم اقدام کرده، و یا مستقیماً اصل سهم شرکت پارس الکتریک را ابتیاع کند؟ فرض کنید بودجه آقای ب ٠٠٠ر١٠٠ ریال باشد و قیمت نیز در طی دوره ٩ ماهه مورد نظر به ٠٠٠ر١٥ ریال ترقی کند.

حالت اول: دریافت اختیار خرید سهام

تعداد اختیار خریدی که می‌تواند از الف بخرد ١٠٠ = ٠٠٠ر١ ÷ ٠٠٠ر١٠٠

ارزش اختیار خرید بعداز فزایش قیمت ٠٠٠ر٥ = ٠٠٠ر١٠ - ٠٠٠ر١٥

درآمد آقای ب پس‌از افزایش قیمت ٠٠٠ر٥٠٠ = ٠٠٠ر٥ × ١٠٠

سود خالص ریال ٠٠٠ر٤٠٠ = ٠٠٠ر١٠٠ - ٠٠٠ر٥٠٠

حالت دوم: خریداری اصل سهم

تعداد سهامی که ب می‌تواند بخرد ١٠ = ٠٠٠ر١٠ - ٠٠٠ر١٠٠

بهای سهام پس‌از افزایش قیمت سهم ٠٠٠ر١٥٠ = ٠٠٠ر١٥ × ١٠

سود خالص ٠٠٠ر٥٠ = ٠٠٠ر١٠٠ - ٠٠٠ر١٥٠

این مثال ارزش اختیار خرید سهم را از دیدگاه خریدار نشان می‌دهد. اختیار خرید باعث می‌شود که درصد بازدهی سرمایه‌گذاری افزایش پیدا کند. به‌عبارت دیگر، با خرید اختیار خرید سهم، اهرمی به‌دست می‌آوریم که در صورت افزایش قیمت، ثروت سرمایه‌گذار به یک‌باره افزایش می‌یابد. این تنها یک روی سکه است؛ روی دیگر سکه مسأله خطر است، چرا که قیمت سهام در آینده نامعلوم و متغیر است، همیشه امکان می‌رود که سهام طبق پیش‌بینی افزایش قیمت نداشته باشد.

مثلاً فرض کنی در مثال بالا قیمت سهم مزبور طی ٩ ماه آتی ثابت بماند.

حالت اول: دریافت اختیار خرید سهم

قیمت تعیین‌شده از قبل - قیمت سهم در پایان ٩ ماه = ارزش اتیار خرید

ارزش اختیار خرید در پایان ٩ ماه ٠ = ٠٠٠ر١٠ - ٠٠٠ر١٠ = (٠٠٠ر١٠٠) = ٠ - ٠٠٠ر١٠٠ = زیان حاصل

حالت دوم: خرید اصل سهم و بهای خرید سهم ریال ٠٠٠ر١٠٠ = ٠٠٠ر١٠ انواع اوراق قرضه × ١٠

سود خالص ٠ = ٠٠٠ر١٠٠ - ٠٠٠ر١٠٠

با مثال‌های بالا روشن می‌شود که سرمایه‌گذاری روی «اختیار خرید سهم» از طرفی بازدهی بالاتری نسبت به خرید سهم داشته، و از جانب دیگر خطر بیشتری نیز دارد.

هم‌اکنون در بورس‌های معتبر جهان، اختیار خرید سهام به‌عنوان اوراق بهادار قابل خرید و فروش معامله می‌شود. گاهی خود بورس برای بعضی از سهام شرکت‌های بخصوص که حجم زیادی از معامله‌ها را تشکیل می‌دهد، امکان معامله option را فراهم می‌آورد. چگونگی ارزشیابی این «اختیار خرید سهام» در مثال زیر توضیح داده می‌شود.

فرض کنید بورس نیویورک برروی سهم شرکت آی.بی.ام. (IBM) امکان معامله سه نوع اختیار خرید سهم را که سررسیدهای آن‌ها به فاصله سه ماه از هم قرار دارد و سه قیمت متفاوت نیز دارد، به‌وجود آورد. جدول «اختیار خرید سهم» برای سهام شرکت آی.بی.ام. در زیر آمده است:

با مشاهده جدول بالا نتایج زیرا را می‌توان گرفت:

١) حق شرط با محدوده زمان اختیار خرید رابطه مستقیم دارد. یعنی، هرچه فاصله زمانی بیشتر باشد، چون امکان استفاده از فرصت‌های بیشتر افزایش قیمت، بالا می‌رود، حق شرط هم گران‌تر می‌شود.

٢) هرچه سهم تعیین‌شده در ورقه اختیار بالاتر باشد، حق شرط ارزان‌تر خواهد بود (وجود رابطه معکوس).

سؤال اصلی این است که کدام‌یک از اختیارهای بالا بازده بالاتری دارد؟ برای پاسخ فرض کنید قیمت روز سهام شرکت آی.بی.ام. به ٧٥ دلار باری هر سهم برسد. با تشکیل جدول بازدهی اختیارهای مختلف سهام آی.بی.ام. خواهیم دید که نسبت بازدهی (سود خالص/حق شرط) برای قیمت‌های بالاتر از پیش تعیین‌شده سهام و زمان‌های زودتر بیشتر است.

(ژانویه)

(ژانویه)

(ژانویه)

این نتیجه منطقی به‌نظر می‌آید، چرا که بازده بیشتر، خطر بیشتری نیز به همراه دارد. سؤال دیگر آن است چنان‌چه قیمت تعیین‌شده سهام در اختیارها بالاتر از قیمت روز سهام در بازار باشد، آیا سرمایه‌گذار وجوه خود را به سرمایه‌گذار روی این ورقه‌های اختیار اختصاص می‌دهد؟

جواب مثبت است و به انتظارات و پیش‌بینی‌های سرمایه‌گذار در مورد چگونگی افزایش قیمت سهام موردنظر در آینده برمی‌گردد. به‌عبارت دیگر، سرمایه‌گذاری روی این‌گونه اختیار خریدها به شخص سرمایه‌گذار و درجه خطرپذیری او مربوط است.

٢) اختیار فروش سهام (put options): نوع دیگری از اختیارها می‌باشد که به خریدار حق می‌دهد سهام خود را به قیمت از پیش تعیین‌شده‌ای، ظرف مدت معین، به‌فروش رساند. خریدار این حق چنان‌چه قیمت بازار تنزل کند، سود خواهد برد. اختیار فروش سهام طبعاً در مواقعی خریداری می‌شود که سرمایه‌گذار پیش‌بینی کند قیمت سهام تنزل خواهد کرد. سرمایه‌گذاران محافظه کار باخرید این حق خطر کاهش قیمت سهامت خود را کاهش می‌دهند. به‌طور کلی، عملکرد اختیار فروش سهام از بین بردن حداقل کردن خطر اوراق بهادار می‌باشد. وجود این برگه‌های اختیار امکان دستیابی به طیف وسیعی از توازی یا بده ـ بستان trade-off خطر ـ بازده را برای سرمایه‌گذار فراهم می‌آورد.

در مواقعی که ارزش سهم در معرض نوسان‌های شدید است، سرمایه‌گذار می‌تواند با سمایه‌گذاریبرروی هر دو نوع اختیار خرید و فروش سهام، امکان زیان عمده را از بین ببرد. البته، باید توجه کرد که این اوراق فقط در مواقعی که با نوسان‌های شدید قیمت روبرو هستیم، باید به‌کار گرفته شود. قراردادهایی که تلفیقی از اختیار خرید و فروش را فراهم می‌آورند، در کشورهای صنعتی غربی مورد استفاده‌اند که Straddle نامیده می‌شوند.

قراردادهای آتی (future contract): در این نوع قرارداد خریدار و فروشنده توافق می‌کنند مقدار معینی از کالای مشخصی را ا کیفیت استاندارد، قیمت معلوم و در زمان مورد نظر و در مکان مشخص معامله کنند. از این قرارددها معمولاً برای فروش کالاهایی مانند فلزات، نفت، گندم و غیره استفاده می‌شود.

یکی از گروه‌هایی که بدین‌قراردادها توس می‌جویند، زارعین‌اند که برای اطمینان‌خاطر از قیم مشخص در آینده و امکان‌پذیر شدن پرداخت هزینه‌های انجام‌شده، این عمل را انجام می‌دهند. به‌طور کلی، این قراردادها به‌ندرت منجربه تحویل کالا و انجام واقعی معامله می‌شود، بلکه طرفین با روش و خرید چنین اوراق بهاداری، سود و زیان نوسان‌های قیمت خودشان را پرداخته یا می‌گیرند. در نتیجه، این قراردادها هم وسیله‌ای برای کاهش خطر است، هرچند که امکان سفته‌بازی را نیز فراهم می‌آورد.

به‌طور کلی در مورد بازار کالاهای اساسی (commodity)، دو نوع بازار داریم: یکی بازار تحویلی آتی (future market) و یگری بازار تحویل آنی (spot market). در آن دو بازار، بین قیمت‌ها رابطه‌ای منطقی وجود دارد. چگونگی این رابطه به هزینه نگهداریکالا تا زمان تحویل از طرفی، و هزینه راکد ماندن پول (هزینه بهره) از طرف دیگر مربوط است. هرچه هزینه نگهداری کالا بالاتر و هزینه بهره پول بیشتر باشد، تفاوت قیمت آتی و آنی بیشتر خواهد شد. البته، در مورد کالاهای فصلی این امکان وجود دارد که قیمت آتی پایین‌تر از قیمت آنی باشد.

خواننده توجه دارد که در این نوشته به بازار آتی ارز و طلا و نیز بازار اختیار خرید و فروش ارز و طلا نپرداختیم. این غفلت نباید بر این تصور دامن زند که بازارهای یادشده کوچک‌اند. معامله‌های آتی ارز و طلا و نیز معامله‌های اختیار خرید و فروش ارز و طلا حجم بالایی از معامله‌ها در بازارهای مالی جهان را تشکیل می‌دهد.

همه چیز درباره اوراق قرضه: انواع، کاربرد‌ها و تفاوت با سهام

اوراق قرضه (obligation) با اوراق مشارکت و برگه سهم فرق دارد. برای این اوراق پرداخت اصل و سود در سررسید تضمین می‌شود، اما دارنده اوراق، هیچ انواع اوراق قرضه مالکیت و نفعی در کسب و کار ناشر اوراق ندارد. تفاوت و کاربرد‌های اوراق قرضه را بخوانید.

ستاره | سرویس علوم – اوراق قرضه اصطلاحی است که در اخبار و کتاب‌های مالی و حسابداری، زیاد مشاهده کرده اید. اما این اوراق دقیقا چیست و چه کاربردهایی دارد؟ تفاوت آن با برگه سهم چیست و سود و پرداخت آن چگونه است؟ در این مطلب با اوراق قرضه، ویژگی‌ها و انواع آن آشنا خواهید شد.

در صورتی که مطالعه قسمت خاصی از این مطلب مد نظر شماست، با انتخاب عناوین ارائه شده در فهرست زیر به موضوع دلخواه خود برسید.

اوراق قرضه چیست؟

اوراق قرضه، یک برگه است مثل برگه سهام. این اوراق هم مثل برگه سهام، یک ناشر (صادر کننده) دارد؛ اما فرق آن با برگه سهم این است که دارنده برگه سهم، مشمول دریافت هیچ سود از قبل پیش بینی شده و توافق شده‌ای نیست بلکه این قیمت و نوسانات سهم در بورس است که ارزش این برگه را تعیین می‌کند. اما در اوراق قرضه، ناشر متعهد می‌شود که مبلغ مشخصی که بهره نام دارد، سالانه در یک بازه زمانی مشخص به دارنده اوراق قرضه که شخص حقیقی (من و شما) یا شخص حقوقی (شرکت‌ها و موسسات) است، پرداخت کند.
مالکیت صاحبان اوراق بهادار اسلامی، (اخزا) تفاوت روشنی از جهت مالکیت با اوراق ربوی دارند که ماهیت آن را قانون بانکداری بدون ربا مشخص می‌کند.
اوراق قرضه را در واقع یکی از ابزار های تامین مالی و جذب نقدینگی می‌دانند که دراز مدت و دارای تعهد است.

فرق اوراق قرضه با برگه سهم چیست؟

وقتی شما سهمی در بازار بورس خریداری می‌کنید، می‌توانید به کارگزاری بورس مراجعه کرده و برگه سهم خریداری شده را دریافت کنید. روی این برگه، اسم شما، نام سهم انواع اوراق قرضه و تعداد سهم خریداری شده قید شده است. طبق قانون بورس، شما به اندازه تعداد سهمی که دارید، در شرکت ذینفع هستید. اما هیچ سود از پیش تعیین شده دریافت نخواهید کرد. شما حتی با یک سهم، می‌توانید در مجامع شرکت‌های بورسی حضور یافته و در امور مدیریتی، دخالت کنید.
اما اوراق قرضه، سود از پیش تعیین شده دارد. با این حال دارنده برگه اوراق قرضه، هیچ حقی در شرکت نداشته و مالکیتی بر اموال شرکت صادر کننده ندارد. در واقع دارنده اوراق قرضه، تنها یک وام دهنده به ناشر (صادر کننده اوراق قرضه) است و بس.

اوراق قرضه چگونه تولید می‌شود؟

اوراق قرضه از طریق پذیره نویسی به عموم ارائه می‌شود. یعنی بر خلاف اوراق مشارکت که بانک مرکزی تضمین می‌کند و از طریق شعب بانک‌های عامل در ۳۱ استان کشور عرضه می‌شود، اوراق قرضه با پذیره نویسی حاصل می‌شود. پذیره نویسی، گاهی مذاکره‌ای و گاهی رقابتی است.
اوراقی که در بورس پذیرفته شده است، نسبت کوچکی از کل اوراق قرضه منتشر شده در ایران و جهان است. ثبات قیمتی یا همان ریسک نکول اوراق قرضه به نسبت بازار سرمایه، نوسان کمتری دارد و مطمئن‌تر است. هر چقدر سود شما مطمئن‌تر باشد و ریسک سرمایه گذاری کم باشد، معمولا سودآوری هم پایین خواهد بود.

ویژگی‌های اوراق قرضه

اوراق قرضه ۲ ویژگی مهم دارد. یکی اینکه بازار بسیار بزرگی داشته و دوم اینکه با سرعت زیادی در حال رشد است.

اوراق قرضه عمر محدودی دارد و اعتبار آن‌ها در سر رسید (maturity) به اتمام می‌رسد. البته بازخرید اوراق (callability) هم وجود دارد. یعنی شرکت، پیش از موعد سررسید، اقدام به بازخرید اوراق و امکان فروش (put provision) می‌کند.
گاها می‌توان اوراق قرضه را به سهام یک شرکت تبدیل کرد. اوراق قرضۀ قابل تبدیل (convertible bonds) نرخ بهره پایینی دارد. اگر شما اوراق قرضه‌ای را از یک ناشر بگیرید و ناشر به شما وثیقه هم برای تضمین آن بدهد، به این برگه «اوراق قرضه تضمین شده» (secured bonds) گفته می‌شود. در مقابل «اوراق تضمین نشده » (unsecured bond) هم داریم.
اصل سرمایه، فقط در سر رسید، قابل استرداد است و بهره ها در بازه‌های مشخصی که قبلا توافق شده، از طرف ناشر اوراق قرضه به دارنده اوراق پرداخت می‌شود.
ویژگی‌های کلی اوراق قرضه را می‌توان در موارد زیر دانست:

• دارنده اوراق قرضه، بستکار شرکت یا موسسه ای است که برگه را صادر کرده است.
• دارنده اوراق قرضه حق دریافت اصل مبلغ اسمی و بهره آن را دارد.
• دارنده اوراق قرضه هیچ مسئولیت یا مالکیتی در شرکت یا موسسه سازمان ناشر دهنده برگه ندارد.
• دارنده اوراق قرضه در تاریخ سر رسید، سود دریافت می‌کند و برخی اوراق، به تدریج، سررسید می‌شوند.
• اوراق قرضه ارزش اسمی مشخص دارد.
• اگر ناشر اوراق قرضه به هر دلیلی ورشکسته شود، صاحب اوراق قرضه در دریافت سرمایه به نسبت دیگر افرادی که در شرکت ناشر ذی‌نفع هستند، اولویت دریافت حق و حقوق دارد.
• اوراق قرضه را می‌توان با وثیقه هم خریداری کرد در حالی که چنین چیزی در بازار بورس وجود ندارد.
• اگر اوراق قرضه در قالب عرضه خصوصی به خریدار فروخته شود، فقط ناشر و خریدار طرف‌های قرارداد هستند.
• اگر اوراق قرضه در قالب عمومی به خریدار فروخته شود، غیر از طرف‌های قرارداد شخص دیگری هم به عنوان امین به نمایندگی از دارنده اوراق قرضه، بر اجرای تعهدات ناشر نظارت دارد.

مبلغ سود و دوره پرداخت در اوراق قرضه

مبلغ سود و دوره پرداخت بهره در اوراق قرضه، ثابت نیست و بستگی به شرایط و قرارداد ناشر با خریدار دارد. هر چقدر اوراق قرضه بلندمدت‌تر باشد، سود بیشتری نصیب خریدار می‌شود. پرداخت بهره معمولا هر ۳ ماه یا ۶ ماه یک بار صورت می‌گیرد. این همان تفاوت اصلی اوراق قرضه با سهام در بازار سرمایه است. البته اوراق قرضه را می‌توان در بازار سرمایه فروخت و اگر پایین‌تر از نرخ اسمی بفروشد، تنزیل (discount) و اگر بالا‌تر از قیمت اسمی بفروشد، با صرفه (premium) نامیده می‌شود.

انواع اوراق قرضه

اوراق قرضه، به منظور و اهداف مختلفی توسط ناشر، صادر می‌شود. اما از نظر نوع سر رسید، به ۲ دسته عمده تقسیم می‌شود:

• اوراق قرضه با سر رسید مشخص؛ که متداول ترین نوع اوراق قرضه بود و یک تاریخ سر رسید دارد.
• اوراق قرضه سریالی که تاریخ سر رسید متفاوت دارد؛ مثلا ۱۰ ساله یا ۲۰ ساله. در این حالت، در هر یک از سر رسیدها، بخش از کل مبلغ خرید اوراق قرضه، مسترد می‌شود.

اوراق قرضه اشکال دیگری هم دارد:

• اوراق قرضه دولتی که برای جذب نقدینگی جهت انجام پروژه های دولتی و پرداخت بدهی های دولت به بخش خصوصی و نهاد های عمومی صادر می شود. در کشور های under developing (در حال توسعه) ریسک نکول اوراق قرضه بالا است. چون اقتصاد باثبات و شفافی ندارند.
• اوراق قرضه شهرداری توسط شهرداری‌ها صادر می‌شود و برای تامین مالی فعالیت‌هایشان است. وقتی نیاز به جذب نقدینگی، بیش از جمع‌آوری مالیات و حق نوسازی و بازسازی و امثالهم باشد، شهرداری به این روش روی می‌آورد.
• اوراق قرضه شرکتی توسط کسب و کار برای تامین مالی صادر می‌شود. بالاترین ریسک، متعلق به این نوع اوراق قرضه است.

همراه گرامی

در صورتی که دارنده اوراق قرضه باشید؛ شما در واقع با یک سود از پیش تعیین شده، به صادر کننده اوراق قرضه وام داده اید. چنانچه شما هم تجربه و دیدگاهی در زمینه این اوراق دارید با ما و خوانندگان ستاره به اشتراک بگذارید. در صورتی که می‌خواهید در دنیای بورس یک حرفه ای باشید توصیه می‌کنیم اصول و تکنیک های تابلو خوانی سهام در بازار بورس ایران را حتما مطالعه کنید.